وقتی قلب از ریتم طبیعی خود خارج می‌شود، زندگی در سکوتی نامرئی به خطر می‌افتد. ممکن است تنها چند ثانیه بی‌نظمی در ضربان، سرگیجه یا از حال رفتن، نشانه‌ای از یک هشدار جدی باشد. در چنین لحظاتی، باتری قلب (پیس میکر) همان ناجی کوچک اما حیاتی است که با ارسال سیگنال‌های الکتریکی، دوباره ریتم زندگی را برمی‌گرداند. اگر ضربان قلبتان کند یا نامنظم است، دانستن اینکه باتری قلب چگونه کار می‌کند و آیا شما به آن نیاز دارید یا نه، می‌تواند تصمیمی حیاتی باشد.
در این مطلب از دکتر رامین بقایی تهرانی، فوق تخصص الکتروفیزیولوژی قلب، به زبان ساده بررسی می‌کنیم:
- باتری قلب چیست و چطور کار می‌کند؟
- چه کسانی به آن نیاز دارند؟
- عمل کاشت و دوران نقاهت چگونه است؟
- زندگی پس از کاشت باتری قلب چگونه خواهد بود؟
به طور جامع می‌پردازیم.
باتری قلب چیست و چرا به آن پیس میکر گفته می‌شود؟
باتری قلب یا دستگاه ضربان ساز قلب (Pacemaker) یک وسیله‌ی کوچک الکترونیکی است که در زیر پوست، معمولا در ناحیه‌ی بالای قفسه‌ی سینه و نزدیک استخوان ترقوه، کاشته می‌شود. این دستگاه شامل دو بخش اصلی است:
- مولد پالس قلبی: بخش مرکزی که وظیفه‌ی تولید و تنظیم پالس‌های الکتریکی را بر عهده دارد.
- لید پیس میکر (سیم‌های رابط): سیم‌های ظریفی که از طریق ورید به درون قلب وارد شده و سیگنال‌های الکتریکی را از مولد به عضله‌ی قلب منتقل می‌کنند.
هدف این دستگاه تنظیم ضربان قلب در بیمارانی است که قلب آن‌ها یا خیلی کند می‌تپد یا در ارسال سیگنال‌های عصبی دچار اختلال است.
چه افرادی به کاشت باتری قلب نیاز دارند؟
کاشت باتری قلب برای همه بیماران ضروری نیست؛ اما در برخی شرایط تنها راه نجات جان بیمار است. تصمیم برای جراحی کارگذاری پیس میکر معمولاً پس از بررسی دقیق نوار قلب، هولتر مانیتورینگ و تست‌های الکتروفیزیولوژی گرفته می‌شود.
بیمارانی که به یکی از شرایط زیر مبتلا باشند، معمولاً کاندید کاشت پیس میکر هستند:
- غش یا از‌دست دادن هوشیاری مکرر (Syncope) بدون علت مشخص.
- برادی‌کاردی (Bradycardia): وقتی قلب کمتر از ۶۰ ضربه در دقیقه می‌تپد و این کندی باعث سرگیجه، خستگی، تنگی نفس یا بی‌حالی می‌شود.
- بلوک قلبی (Heart Block): اختلال در انتقال سیگنال‌های الکتریکی بین دهلیز و بطن‌ها.
- آریتمی قلبی شدید: ضربان‌های نامنظم که با دارو کنترل نمی‌شوند.
- بیماری‌های مادرزادی قلبی که در آن سیستم هدایت الکتریکی دچار نقص است.
- بیماران پس از جراحی قلب باز که به دلیل آسیب به گره‌های عصبی، دچار ضربان نامنظم شده‌اند.
- استفاده از داروهای کندکننده ضربان مانند بتابلاکرها یا داروهای ضد آریتمی که باعث کاهش بیش‌ازحد ضربان می‌شوند.
در بیماران دچار نارسایی ضربان قلب هدف از کاشت باتری، بازگرداندن نظم فیزیولوژیک به ضربان است. در چنین مواردی این دستگاه کمک می‌کند اکسیژن‌رسانی بدن بهتر انجام شود و علائمی مثل خستگی و تنگی نفس کاهش یابد.
اگر دچار سرگیجه، ضعف یا بی‌نظمی در ضربان قلب هستید، حتماً با پزشک متخصص مشورت کنید. رزرو نوبت مشاوره با دکتر بقایی: (02188670350)
انواع باتری قلب و تفاوت آن‌ها با یکدیگر
انواع باتری قلب با توجه به محل قرارگیری لیدها (سیم‌ها) و نحوه‌ی عملکردشان تقسیم‌بندی می‌شوند. شناخت نوع دستگاه برای پزشک اهمیت زیادی دارد، زیرا هر مدل برای شرایط خاصی طراحی شده است.
- پیس میکر تک حفره‌ای (Single Chamber)
در این نوع تنها یک لید در داخل بطن راست یا دهلیز راست قرار می‌گیرد. وظیفه‌ی آن تحریک همان حفره برای حفظ ضربان طبیعی است.
- کاربرد: بیماران با ضربان کند بطن راست.
- مزیت: جراحی ساده‌تر و هزینه کمتر.
- پیس میکر دوحفره‌ای (Dual Chamber)
دارای دو لید است؛ یکی در دهلیز و دیگری در بطن راست. این مدل، هماهنگی طبیعی بین انقباض دهلیز و بطن را بازسازی می‌کند.
- کاربرد: برای بیمارانی که نیاز به هماهنگی دقیق‌تر دارند.
- مزیت: تقلید طبیعی‌تر از عملکرد قلب سالم و کاهش خطر نارسایی قلبی.
- پیس میکر سه‌حفره‌ای (CRT یا Biventricular Pacemaker)
این مدل پیشرفته‌تر است و سه لید دارد (دهلیز راست، بطن راست و بطن چپ). با هماهنگ کردن انقباض دو بطن، باعث بهبود پمپاژ قلب در بیماران با نارسایی شدید قلبی می‌شود.
- کاربرد: بیماران با نارسایی پیشرفته یا هم‌زمانی نامناسب بین بطن‌ها.
- مزیت: افزایش بازده قلب و کاهش علائم خستگی.
- دستگاه ICD (Defibrillator)
در حالی که پیس میکر فقط ریتم را تنظیم می‌کند، ICD علاوه بر آن، در مواقعی که ریتم خطرناک مثل فیبریلاسیون بطنی رخ دهد، با شوک الکتریکی قلب را به حالت طبیعی بازمی‌گرداند.
-
تفاوت ICD و باتری قلب: ICD قابلیت شوک دهی دارد و برای بیماران در معرض ایست قلبی ناگهانی تجویز می‌شود، در حالی که پیس میکر فقط برای تنظیم ضربان کند یا نامنظم به کار می‌رود.
پزشک متخصص قلب و عروق پس از بررسی نتایج اکو، نوار قلب و شرایط عمومی، نوع مناسب دستگاه را انتخاب می‌کند.
مراحل کاشت باتری قلب چگونه است؟ (تجربه عمل و دوران نقاهت)
عمل کاشت باطری قلب در بیمارستان یکی از ایمن‌ترین جراحی‌های حوزه قلب و عروق محسوب می‌شود که با بی‌حسی موضعی و در مدت زمان کوتاه انجام می‌گیرد. این عمل در بخش کت‌لب (Cath Lab) یا اتاق مخصوص کارگذاری دستگاه‌های الکتروفیزیولوژی انجام می‌شود.
مراحل عمل گام به گام:
- آمادگی قبل از عمل باتری قلب
پیش از جراحی پزشک متخصص توصیه می‌کند داروهایی مانند رقیق‌کننده‌های خون به صورت موقت قطع شود. بیمار باید چند ساعت قبل از عمل ناشتا بماند و آزمایش‌های لازم از جمله آزمایش خون، عکس قفسه سینه و نوار قلب انجام گیرد.
موهای ناحیه قفسه سینه تراشیده و پوست با مواد ضدعفونی تمیز می‌شود تا خطر عفونت به حداقل برسد. - بی‌حسی و شروع جراحی
جراحی با تزریق داروی آرام‌بخش از طریق وریدی آغاز می‌شود. سپس پزشک ناحیه زیر استخوان ترقوه را با بی‌حسی موضعی بی‌حس می‌کند تا بیمار در طول عمل درد نداشته باشد. - قرار دادن لید پیس میکر
در این مرحله، پزشک از طریق یک سیاهرگ، سیم‌های بسیار ظریف (لیدها) را به درون قلب هدایت می‌کند. این کار با کمک دستگاه فلوروسکوپی (اشعه ایکس زنده) انجام می‌شود تا موقعیت دقیق لیدها دیده شود. - نصب مولد پالس قلبی
پس از قرار گرفتن سیم‌ها در محل مناسب، آن‌ها به مولد پالس قلبی متصل می‌شوند. سپس دستگاه در زیر پوست و بالای عضله سینه، معمولاً در سمت چپ بدن، جایگذاری و بخیه زده می‌شود. - تست عملکرد دستگاه
در پایان عمل، بررسی عملکرد پیس میکر انجام می‌شود تا پزشک مطمئن شود سیگنال‌های الکتریکی به درستی منتقل می‌شوند.
اگر پزشک برای شما باتری قلب توصیه کرده، آگاهی از جزئیات عمل می‌تواند اضطراب را کاهش دهد. مشاوره قبل از عمل باتری قلب همین حالا تماس بگیرید: (02188670350)
دوران نقاهت:
عمل معمولا حدود ۱ تا ۲ ساعت طول می‌کشد و بیمار یک شب در بیمارستان تحت نظر می‌ماند. در چند هفته‌ی نخست باید از حرکات ناگهانی شانه و بالا بردن دست در سمت باتری اجتناب کرد. به تدریج با بهبود زخم، بیمار می‌تواند فعالیت‌های روزمره را از سر بگیرد. درد خفیف یا تورم سطحی در محل زخم طبیعی است و طی چند روز برطرف می‌شود.
با انواع داروهای قلبی آشنا شوید. از سلامت قلب خود آگاه باشید.
باطری قلب چگونه کار می‌کند؟ (آشنایی با عملکرد و اجزای دستگاه)
درک نحوه عملکرد باطری قلب به بیماران کمک می‌کند تا با اطمینان بیشتری زندگی کنند. پیس میکر در واقع یک دستگاه کوچک با هوش مصنوعی محدود است که با استفاده از سیگنال‌های الکتریکی قلب، تصمیم می‌گیرد چه زمانی و با چه شدتی پالس ارسال کند.
اجزای اصلی دستگاه ضربان‌ساز قلب:
- مولد پالس قلبی: مرکز فرمان دستگاه است که شامل باتری لیتیومی و مدارهای الکترونیکی هوشمند است.
- لید پیس میکر: سیم‌هایی که بین مولد و عضله قلب قرار دارند و پالس‌ها را منتقل می‌کنند.
- نرم‌افزار داخلی (پروگرامینگ): که امکان تنظیم حساسیت و فرکانس ضربان را فراهم می‌کند.
عملکرد دستگاه در بدن:
- زمانی که قلب به صورت طبیعی می‌تپد، دستگاه در حالت نظارت باقی می‌ماند.
- اگر کندی یا توقف ضربان شناسایی شود، بلافاصله پالس الکتریکی ارسال می‌شود تا انقباض قلب انجام شود.
- در برخی مدل‌ها، دستگاه می‌تواند فعالیت بدنی بیمار را از طریق حسگرهای حرکتی تشخیص دهد و در صورت نیاز ضربان را افزایش دهد.
به طور خلاصه پیس میکر همانند مغز دوم قلب عمل می‌کند؛ یعنی هر زمان سیستم طبیعی بدن از کار بیفتد، دستگاه به صورت خودکار کنترل را در دست می‌گیرد.
مزایا و فواید کاشت باتری قلب برای بیماران قلبی
نخستین هدف از کاشت باطری قلب، حفظ جان بیمار است. اما این تنها مزیت آن نیست. نصب این دستگاه در بدن، کیفیت زندگی را به طرز چشمگیری بهبود می‌دهد و بسیاری از محدودیت‌ها را از بین می‌برد.
| مزیت | توضیح کوتاه و سئو‌شده |
| تنظیم ضربان قلب | پیس میکر با ارسال پالس‌های منظم از کندی یا توقف ضربان جلوگیری می‌کند و ریتم طبیعی قلب را بازمی‌گرداند. |
| افزایش انرژی و توان بدن | پس از کاشت باطری قلب، بیمار انرژی بیشتری برای انجام فعالیت‌های روزمره دارد و احساس خستگی کاهش می‌یابد. |
| کاهش خطر نارسایی قلبی | هماهنگ‌سازی دهلیز و بطن باعث افزایش بازده پمپاژ خون و کاهش علائم نارسایی می‌شود. |
| بهبود اکسیژن‌رسانی بدن | عملکرد مؤثر دستگاه ضربان‌ساز قلب موجب رساندن اکسیژن کافی به اندام‌ها و افزایش تمرکز و آرامش می‌شود. |
| کاهش بستری‌های مکرر | بیماران دارای پیس میکر کمتر دچار آریتمی یا حملات ناگهانی شده و نیاز به بستری مجدد ندارند. |
| افزایش طول عمر و کیفیت زندگی | با تنظیم ریتم طبیعی قلب، بیمار می‌تواند سال‌ها بدون محدودیت خاصی زندگی فعال و ایمن داشته باشد. |
| عملکرد هوشمند و عمر طولانی دستگاه | نسل جدید پیس میکرهای هوشمند با مصرف انرژی پایین، عمر مفید بیش از ۱۰ سال دارند. |
بیشتر بخوانید: علت ایست قلبی در نوجوانان
عوارض احتمالی و مراقبت‌های بعد از کاشت باتری قلب
اگرچه عمل کاشت باطری قلب جزء جراحی‌های کم‌خطر محسوب می‌شود، اما مانند هر عمل پزشکی دیگری ممکن است با عوارضی همراه باشد. خوشبختانه بیشتر این عوارض موقتی‌اند و با مراقبت صحیح، کاملاً قابل کنترل هستند.
عوارض احتمالی پس از عمل
- واکنش آلرژیک به داروهای بی‌حسی یا بخیه: در بیماران حساس گزارش می‌شود.
- جابجایی لید پیس میکر: در صورت حرکت ناگهانی بازو یا ضربه شدید ممکن است رخ دهد.
- درد یا تورم در محل نصب دستگاه: معمولاً طی چند روز برطرف می‌شود و نیاز به اقدام خاصی ندارد.
- عفونت در محل بخیه‌ها: نادر است ولی اگر قرمزی، ترشح یا تب مشاهده شد باید فوراً به پزشک اطلاع داده شود.
- تجمع هوا در اطراف ریه (پنوموتوراکس): یکی از عوارض نادر در زمان ورود لیدهاست که در مراکز مجهز به سرعت درمان می‌شود.
مراقبت‌های بعد از کاشت باتری قلب
برای افزایش طول عمر مفید دستگاه ضربان‌ساز و جلوگیری از عوارض، رعایت چند نکته حیاتی است:
- خودداری از وارد کردن فشار یا ضربه به ناحیه نصب باتری
- بلند نکردن اجسام سنگین‌تر از پنج کیلوگرم در چند هفته اول
- پوشیدن لباس‌های راحت و غیرچسبان برای جلوگیری از تحریک زخم
- پرهیز از شنا، قایق‌سواری یا حرکات کششی شدید تا سه ماه بعد از عمل
- در صورت تنگی نفس، تب، تورم یا احساس شوک الکتریکی، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
- بی‌حرکت نگه‌داشتن بازوی سمت دستگاه در ۲۴ ساعت اول و پرهیز از بالا بردن دست تا دو هفته
چک دوره‌ای دستگاه نیز اهمیت زیادی دارد. این بررسی‌ها به پزشک اجازه می‌دهد عملکرد باتری، وضعیت لیدها و میزان مصرف انرژی را ارزیابی کند.
زندگی روزمره با باتری قلب؛ چه نکاتی را باید رعایت کنیم؟
زندگی با پیس میکر قلبی دائمی برخلاف تصور بیماران، کاملاً طبیعی است. بیشتر بیماران پس از گذشت چند هفته می‌توانند فعالیت‌های عادی خود را از سر بگیرند. با این حال، آگاهی از چند نکته کلیدی می‌تواند به داشتن زندگی ایمن‌تر و طول عمر بیشتر دستگاه کمک کند.
| حوزه زندگی | توضیحات کوتاه و سئو‌شده |
| فعالیت‌های روزمره | کارهای سبک مثل راه رفتن و مطالعه مجاز است؛ از حرکات شدید یا فشار به شانه دوری کنید. |
| ورزش و تحرک بدنی | پیاده‌روی و ورزش سبک بلامانع است؛ از فعالیت‌های سنگین یا ضربه به سینه پرهیز شود. |
| وسایل الکتریکی و میدان مغناطیسی | وسایل خانگی ایمن‌اند؛ از دستگاه‌های صنعتی قوی و نگهداری موبایل نزدیک باتری قلب خودداری کنید. |
| عبور از گیت‌های امنیتی | عبور کوتاه مشکلی ندارد؛ مقابل گیت نایستید و کارت شناسایی پیس میکر را نشان دهید. |
| رانندگی و سفر | رانندگی ۲ تا ۳ هفته بعد از عمل مجاز است؛ سفر هوایی نیز با رعایت نظر پزشک بی‌خطر است. |
| روابط زناشویی و فعالیت اجتماعی | پس از بهبودی کامل، فعالیت‌های اجتماعی و زناشویی بدون محدودیت انجام می‌شود. |
| کنترل‌ها و مراجعات دوره‌ای | هر ۶ ماه برای تنظیم و بررسی دستگاه ضربان‌ساز قلب به پزشک مراجعه کنید. |
طول عمر باتری قلب چقدر است و چه زمانی باید تعویض شود؟
یکی از پرسش‌های رایج بیماران این است که عمر باتری قلب چقدر است؟
پاسخ بستگی به مدل دستگاه، میزان فعالیت آن و وضعیت قلب بیمار دارد، اما به طور میانگین بین ۵ تا ۱۲ سال متغیر است.
عوامل مؤثر بر عمر باتری قلب:
- کیفیت باتری و تکنولوژی ساخت.
- نوع پیس میکر: مدل‌های پیشرفته‌تر معمولاً مصرف انرژی کمتری دارند.
- تنظیمات دستگاه: حساسیت بالاتر به معنی مصرف انرژی بیشتر است.
- تعداد ضربان‌های تحریکی: هر چه دستگاه بیشتر فعال باشد، باتری زودتر تخلیه می‌شود.
وقتی انرژی باتری به حد مشخصی برسد، دستگاه از طریق هشدار داخلی (آلارم یا لرزش) پزشک را آگاه می‌کند. در بررسی دوره‌ای، با استفاده از برنامه‌ریز مخصوص (Programmer)، پزشک می‌تواند میزان باقی‌مانده انرژی را بسنجد.
تعویض باتری قلب
در زمان تعویض فقط مولد پالس قلبی عوض می‌شود و لیدهای درون قلب معمولاً همان قبلی باقی می‌مانند، مگر اینکه آسیب‌دیده باشند. این عمل در حدود ۳۰ دقیقه انجام می‌شود و بیمار در همان روز مرخص می‌شود.
توصیه مهم: به هیچ وجه منتظر تمام شدن کامل باتری نباشید. تعویض به موقع از توقف عملکرد دستگاه و خطر برای جان بیمار جلوگیری می‌کند.
جمع بندی
باتری قلب یا پیس میکر، تنها یک دستگاه الکترونیکی نیست؛ بلکه قلب دوم بیمارانی است که قلب اصلی‌شان دچار کندی یا بی‌نظمی در ضربان شده است. این دستگاه با ارسال سیگنال‌های الکتریکی دقیق و منظم، عملکرد طبیعی قلب را بازمی‌گرداند و زندگی را از خطر ایست ناگهانی نجات می‌دهد. اگر شما یا یکی از عزیزانتان دچار آریتمی قلبی، کندی ضربان یا نیاز به بررسی برای کاشت باتری قلب هستید، بهتر است تصمیم‌گیری درباره درمان را به دست یک پزشک متخصص و باتجربه بسپارید.
مراقبت به موقع، جان انسان را نجات می‌دهد. برای بررسی تخصصی ریتم قلب خود، همین حالا وقت ویزیت تنظیم کنید. (02188670350)
تمام اعمال جراحی و تنظیمات باتری قلب در مرکز تخصصی دکتر رامین بقایی با جدیدترین تجهیزات الکتروفیزیولوژی انجام می‌شود.
0 نظر